Karikatür Nedir? Nasıl Ortaya Çıkmıştır?
İnsanların abartarak anlattığı olayları, eğlenceli ve
düşündürücü şekilde anlatmasıdır karikatür. Bu kelime dilimize Fransızca’dan
gelmiştir. İtalyanca ‘’yüklemek, sorumlu tutmak’’ anlamına gelen ‘’caricare’’
sözcüğünden türetilmiştir.
Karikatürün tarihine baktığımızda karikatürü ilk kullanan kişi 1716 yılında İngiliz doktor ‘’Sir Thomas Browne’’dir. ‘’Christian Morals’’ adlı kitabında yer vermiştir. Anlam içeren resim demektir.
En eski örneklerini Leonardo Da Vinci vermiştir. Vinci resimlerindeki belirli kusurları göstermek için insanları gözlemlemiş ve karikatür resmetmiştir. Amacı daha etkili bir düşünceye sahip olunmasıydı. Bununla beraber Gian Lorenzo Bernini de ilk sanatçılardan bir tanesidir.
Daha eski tarihlere gidersek Hercula ve Pompei’deki kazılarda , duvarlarda ve vazolarda çeşitli karikatürlere rastlanmıştır. Sadece bunlarda da sınırlı değil. Mısır, Roma, Çin ve Hitit medeniyetleri de yaşadıkları dönemin olaylarını resimlerle anlatmaya çalışmışlardır. Bu dönemlerde genellikle siyasi ve politik karikatürler yansımıştır.
Karikatür ilk kez Fransa’da gazetede basılmıştır. Fransız ressam Charles Phillippon tarafından resmedilmiştir. 1831 yıllında ise Paris’te ‘’La Carricature’’ gazetesi kurulmuştur.
Türk karikatür tarihine bakacak olursak ilk örnekler Osmanlı döneminde verilmiştir. 1870 yılında Teodor Kasap’ın ‘’Diojen’’ dergisinde ortaya çıkmıştır karikatür. Dergi ilk olarak Fransızca ve Rumca olarak yayımlanmış, daha sonra 1870 yılında Türkçe’ye çevrilmiştir. Ardından yine Teodor Kasap’ın Akdağ Saydut ile çıkardığı‘’Hayal’’ dergisi yerini alır. İlk karikatüristimizin ismi de Cem adında bir ressamdır. Kendi adını taşıyan dergisini çıkarmış ve siyasi otoriteyi eleştiri olarak kullanmıştır.
Diyojen Dergisi 1.sayı Kapak Resmi
Hayal Dergisi 319.sayısından bir karikatür
Bu karikatür ile Teodor Kasap 3 yıl hapis cezasına mahkum edilmiştir. Ardından da dergi kapatılmıştır.
Diyojen Dergisi 2. Sayı Kapak Resmi
Farklı kaynaklara göre 1867 yılında Arif Arikani’nin çıkarmış olduğu ‘’ İstanbul’’ adlı dergide kendisine yer bulmuştur.
2.meşrutiyet döneminden sonra karikatürlerde 2.Abdulhamit yer almıştır. Onu çaresiz, korkak birisi olarak göstermişlerdir.
Milli mücadele yıllarında kısa süreli mizah dergileri yayınlanmıştır. Bunların arasında en uzun süreli olan ‘’Akbaba’’ dergisidir. 1933 yılında dergilerin son dönemi olmasına rağmen Akbaba bu dönemde tekrar canlanmış ve Cemal Nadir çağdaş dönem karikatüristlerine öncü olmayı başarmıştır.
Cemal Nadir Güler ‘’Akbaba’’ dergisi dışında ‘’Resimli Dünya’’ dergisinde de karikatürlerini göstermiştir. Daha bir çok dergide yer alan Nadir Güler’’ Efruz Bey, Amcabey, Dalkavuk, Akla Kara ve Yeni Zengin’’ tiplemelerini yaratmıştır.
Cemal Nadir Güler’in ‘’Amcabey’’ tiplemesinden bir örnek
Bu tarihten sonra Aziz Nesin’in ‘’Markopaşa’’yı yayımlaması da karikatür tarihinin önemli olaylarından biridir. Aziz Nesin ‘’Markopaşa’’ çıkana dek karikatürlerde siyasi gülmecenin ortadan kalktığını ve özgür düşüncelerin sadece çizgilerden ibaret olmadığından bahsetmiştir.
Derken ‘çoğu kişinin bildiği ‘’Gırgır’’ dergisi ortaya çıkmıştır. Siyasilere saldırılarda bulunan dergi, 1980 darbesiyle mizaha yasak gelince ortadan kaldırıldı. Ardından ‘’Fırt’’ dergisi yayımlandı. Bundan sonraki dönemde herkesin bildiği ‘’Limon, Uykusuz, Penguen,L-Manyak, Öküz, Hıbır, Maymun gibi dergiler ortaya çıktı. Bu dergilerden en popülerleri ‘’Uykusuz ve Penguen’’ oldu kuşkusuz. Benim de bir zamanlar okuduğum, takip ettiğim nadir dergilerdi. Özellikle Uğur Gülsoy’un ‘’Fırat’’ tiplemesi, Düz Adam Sami, Bahattin, Otis Abi en popüler olan karikatür tiplemelerindendir.
Bu dergilerden sonra ‘’Uykusuz’’ çizerlerinin yayınladığı ‘’Para Tuzağı’’ dergisi de piyasaya sürüldü.
Bahattin Tiplemesi
Fırat Tiplemesi
Karikatürler günümüzde önceki dönemlerde olduğu gibi siyasi göndermeler yapmak için yazılıp, çiziliyor. Bu yüzden birçok dergide kapatılıyor. Bunların arasında mücadelesini sürdüren dergiler de bulunmakta. ‘’Leman’’ bunlardan birisi. Birçok kez kapatılmaya teşvik edilmiştir.
Leman Dergi 5 Haziran 2019 tarihli sayısı
Bir diğer dergi de ‘’Bayan Yanı’’ dergisidir. Hala yayın dönemine devam etmektedir.
Dergiler dışında karikatür tarihimizle ilgili Kadıköy’de 10 Ekim 2016 yılında ‘’Karikatür Evi’’ açıldı. Geçen yıl merak edip gitmiştim. Gayet güzel bir yer olmuş. Sadece karikatür tarihi değil, aynı zamanda karikatür meraklıları için kurs alabileceğiniz bir mekan haline gelmiştir. Gitmenizi tavsiye ederim.
Kadıköy Karikatür Evi Bendeniz’in Objektifinden Bir Karikatür (Çizenin kim olduğunu hatırlamıyorum, bunun için üzgünüm)
Ayrıca İstanbul Fatih’te belediyeye ait‘’Karikatür ve Mizah Müzesi’’, İzmir’de ‘’İzmir Karikatür Müzesi’’ , Eskişehir’de ‘’ Anadolu Üniversitesi Eğitim Karikatürleri Müzesi’’, yine Eskişehir’de ünlü karikatüristlerimizden olan Atila Özer’in müze evi de bulunmaktadır.
Dünya’dan örnek verecek olursak Varşova’da(Polonya) ‘’Varşova Karikatür Müzesi’’ni söyleyebiliriz.
Varşova Karikatür Müzesi
Şimdilerde binlerce insanın bildiği Emrah Ablak, Cem Güventürk, Erdil Yaşaroğlu gibi daha isimlerini yazmadığım ünlü karikatüristler, karikatür tarihini devam ettiriyorlar.
Karikatür, insanların sorunlarını dile getirdiği, aynı zamanda eğlendirdiği bir araç haline gelmiştir artık. Gündemde olan birçok şey de karikatürler sayesinde bize sıkılıp, bunaltmadan anlatma imkanı sunmuştur.
Kaynakça: http://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=98&Sayfa=162
Resim Kaynakları: http://ilikethethingsilike.blogspot.com/2010/02/neat-old-french-cartoon.html
http://bado-badosblog.blogspot.com/2017/04/la-caricature-1830-1835-lithographies.html
http://www.eskieserler.net/galeri.php?content=galeri&page=210&page=209
http://mizahhaber.blogspot.com/2009/03/akdag-saydutun-yorumuyla-1876dan-kalma.html?m=1
https://ar.pinterest.com/pin/355151120599611865/
http://www.enbursa.com/galeri/bursali-unlu-karikaturist-cemal-nadir-guler-aniliyor-12139/11.html
http://yenie.net/tag/tevfik-tas/
https://knockoutkings.net/arama-etiket-dinazor/8869831761851063273
https://twitter.com/lemandergisi
https://dergikapaklari.com/Kapak?KapakID=896
https://twitter.com/bayanyani
https://www.inyourpocket.com/warsaw/museum-of-caricature_17776v
http://www.tepebasi.bel.tr/hd.asp?hid=2626
Karikatürün tarihine baktığımızda karikatürü ilk kullanan kişi 1716 yılında İngiliz doktor ‘’Sir Thomas Browne’’dir. ‘’Christian Morals’’ adlı kitabında yer vermiştir. Anlam içeren resim demektir.
En eski örneklerini Leonardo Da Vinci vermiştir. Vinci resimlerindeki belirli kusurları göstermek için insanları gözlemlemiş ve karikatür resmetmiştir. Amacı daha etkili bir düşünceye sahip olunmasıydı. Bununla beraber Gian Lorenzo Bernini de ilk sanatçılardan bir tanesidir.
Daha eski tarihlere gidersek Hercula ve Pompei’deki kazılarda , duvarlarda ve vazolarda çeşitli karikatürlere rastlanmıştır. Sadece bunlarda da sınırlı değil. Mısır, Roma, Çin ve Hitit medeniyetleri de yaşadıkları dönemin olaylarını resimlerle anlatmaya çalışmışlardır. Bu dönemlerde genellikle siyasi ve politik karikatürler yansımıştır.
Karikatür ilk kez Fransa’da gazetede basılmıştır. Fransız ressam Charles Phillippon tarafından resmedilmiştir. 1831 yıllında ise Paris’te ‘’La Carricature’’ gazetesi kurulmuştur.
Çeviri: Alışkanlığın Gücü, - Caran D’ache (Fransa’da bulunan
kalem şirketi)
Türk karikatür tarihine bakacak olursak ilk örnekler Osmanlı döneminde verilmiştir. 1870 yılında Teodor Kasap’ın ‘’Diojen’’ dergisinde ortaya çıkmıştır karikatür. Dergi ilk olarak Fransızca ve Rumca olarak yayımlanmış, daha sonra 1870 yılında Türkçe’ye çevrilmiştir. Ardından yine Teodor Kasap’ın Akdağ Saydut ile çıkardığı‘’Hayal’’ dergisi yerini alır. İlk karikatüristimizin ismi de Cem adında bir ressamdır. Kendi adını taşıyan dergisini çıkarmış ve siyasi otoriteyi eleştiri olarak kullanmıştır.
Diyojen Dergisi 1.sayı Kapak Resmi
Hayal Dergisi 319.sayısından bir karikatür
Bu karikatür ile Teodor Kasap 3 yıl hapis cezasına mahkum edilmiştir. Ardından da dergi kapatılmıştır.
Diyojen Dergisi 2. Sayı Kapak Resmi
Farklı kaynaklara göre 1867 yılında Arif Arikani’nin çıkarmış olduğu ‘’ İstanbul’’ adlı dergide kendisine yer bulmuştur.
2.meşrutiyet döneminden sonra karikatürlerde 2.Abdulhamit yer almıştır. Onu çaresiz, korkak birisi olarak göstermişlerdir.
Milli mücadele yıllarında kısa süreli mizah dergileri yayınlanmıştır. Bunların arasında en uzun süreli olan ‘’Akbaba’’ dergisidir. 1933 yılında dergilerin son dönemi olmasına rağmen Akbaba bu dönemde tekrar canlanmış ve Cemal Nadir çağdaş dönem karikatüristlerine öncü olmayı başarmıştır.
Cemal Nadir Güler ‘’Akbaba’’ dergisi dışında ‘’Resimli Dünya’’ dergisinde de karikatürlerini göstermiştir. Daha bir çok dergide yer alan Nadir Güler’’ Efruz Bey, Amcabey, Dalkavuk, Akla Kara ve Yeni Zengin’’ tiplemelerini yaratmıştır.
Cemal Nadir Güler’in ‘’Amcabey’’ tiplemesinden bir örnek
Bu tarihten sonra Aziz Nesin’in ‘’Markopaşa’’yı yayımlaması da karikatür tarihinin önemli olaylarından biridir. Aziz Nesin ‘’Markopaşa’’ çıkana dek karikatürlerde siyasi gülmecenin ortadan kalktığını ve özgür düşüncelerin sadece çizgilerden ibaret olmadığından bahsetmiştir.
Derken ‘çoğu kişinin bildiği ‘’Gırgır’’ dergisi ortaya çıkmıştır. Siyasilere saldırılarda bulunan dergi, 1980 darbesiyle mizaha yasak gelince ortadan kaldırıldı. Ardından ‘’Fırt’’ dergisi yayımlandı. Bundan sonraki dönemde herkesin bildiği ‘’Limon, Uykusuz, Penguen,L-Manyak, Öküz, Hıbır, Maymun gibi dergiler ortaya çıktı. Bu dergilerden en popülerleri ‘’Uykusuz ve Penguen’’ oldu kuşkusuz. Benim de bir zamanlar okuduğum, takip ettiğim nadir dergilerdi. Özellikle Uğur Gülsoy’un ‘’Fırat’’ tiplemesi, Düz Adam Sami, Bahattin, Otis Abi en popüler olan karikatür tiplemelerindendir.
Bu dergilerden sonra ‘’Uykusuz’’ çizerlerinin yayınladığı ‘’Para Tuzağı’’ dergisi de piyasaya sürüldü.
Bahattin Tiplemesi
Fırat Tiplemesi
Karikatürler günümüzde önceki dönemlerde olduğu gibi siyasi göndermeler yapmak için yazılıp, çiziliyor. Bu yüzden birçok dergide kapatılıyor. Bunların arasında mücadelesini sürdüren dergiler de bulunmakta. ‘’Leman’’ bunlardan birisi. Birçok kez kapatılmaya teşvik edilmiştir.
Leman Dergi 5 Haziran 2019 tarihli sayısı
Bir diğer dergi de ‘’Bayan Yanı’’ dergisidir. Hala yayın dönemine devam etmektedir.
Dergiler dışında karikatür tarihimizle ilgili Kadıköy’de 10 Ekim 2016 yılında ‘’Karikatür Evi’’ açıldı. Geçen yıl merak edip gitmiştim. Gayet güzel bir yer olmuş. Sadece karikatür tarihi değil, aynı zamanda karikatür meraklıları için kurs alabileceğiniz bir mekan haline gelmiştir. Gitmenizi tavsiye ederim.
Kadıköy Karikatür Evi Bendeniz’in Objektifinden Bir Karikatür (Çizenin kim olduğunu hatırlamıyorum, bunun için üzgünüm)
Ayrıca İstanbul Fatih’te belediyeye ait‘’Karikatür ve Mizah Müzesi’’, İzmir’de ‘’İzmir Karikatür Müzesi’’ , Eskişehir’de ‘’ Anadolu Üniversitesi Eğitim Karikatürleri Müzesi’’, yine Eskişehir’de ünlü karikatüristlerimizden olan Atila Özer’in müze evi de bulunmaktadır.
Dünya’dan örnek verecek olursak Varşova’da(Polonya) ‘’Varşova Karikatür Müzesi’’ni söyleyebiliriz.
Varşova Karikatür Müzesi
Şimdilerde binlerce insanın bildiği Emrah Ablak, Cem Güventürk, Erdil Yaşaroğlu gibi daha isimlerini yazmadığım ünlü karikatüristler, karikatür tarihini devam ettiriyorlar.
Karikatür, insanların sorunlarını dile getirdiği, aynı zamanda eğlendirdiği bir araç haline gelmiştir artık. Gündemde olan birçok şey de karikatürler sayesinde bize sıkılıp, bunaltmadan anlatma imkanı sunmuştur.
Kaynakça: http://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=98&Sayfa=162
Resim Kaynakları: http://ilikethethingsilike.blogspot.com/2010/02/neat-old-french-cartoon.html
http://bado-badosblog.blogspot.com/2017/04/la-caricature-1830-1835-lithographies.html
http://www.eskieserler.net/galeri.php?content=galeri&page=210&page=209
http://mizahhaber.blogspot.com/2009/03/akdag-saydutun-yorumuyla-1876dan-kalma.html?m=1
https://ar.pinterest.com/pin/355151120599611865/
http://www.enbursa.com/galeri/bursali-unlu-karikaturist-cemal-nadir-guler-aniliyor-12139/11.html
http://yenie.net/tag/tevfik-tas/
https://knockoutkings.net/arama-etiket-dinazor/8869831761851063273
https://twitter.com/lemandergisi
https://dergikapaklari.com/Kapak?KapakID=896
https://twitter.com/bayanyani
https://www.inyourpocket.com/warsaw/museum-of-caricature_17776v
http://www.tepebasi.bel.tr/hd.asp?hid=2626
Yorumlar
Yorum Gönder